علی رقم سختی هایی که در مورد مدلسازی و طراحی آسانسور بعنوان عضو غیر سازه ای بیان شد؛ روال رایج در مدل سازی راه پله به این صورت است که رمپ ها و جزئیات آن در مدلسازی نرم افزاری وارد نمی شوند. در عوض برای بارگذاری راه پله در etabs، بار آن را به تکیه گاه های مربوطه اعمال می کنیم. در این مقاله قصد داریم تا با محاسبه دستی و نرم افزاری بارگذاری پله ها، در انواع مختلف آن آشنا شویم.
پس از مطالعه این مقاله پاسخ پرسش های زیر را به دست خواهیم آورد:
در بحث های مرتبط با راه پله واژه هایی به کار می روند که بهتر است در همین ابتدا توضیح مختصری درباره آن ها داشته باشیم.
رمپ پله: رمپ یک سطح شیب دار می باشد که برای دسترسی اتومبیل ها یا افراد، به تراز های مختلف در یک ساختمان، احداث می شود.
چشم پله: در پله هایی که حداقل با دو رمپ اجرا می شوند، رمپ ها راه پله باید با فاصله ای از هم واقع شوند. این فاصله حداقل 10 سانتی متر می باشد و به آن چشم راه پله می گویند.
پیشانی پله(Riser): به قطعه های عمودی گفته می شود که وسط دو کف پله ی پشت سرهم قرار گرفته باشند.
راه پله ها را از جنبه های مختلفی می توان تقسیم بندی نمود. یکی از این موارد تعداد رمپ های راه پله می باشد. بر این اساس چهار نوع راه پله : یک رمپ، دو رمپ، سه رمپ و چهار رمپ خواهیم داشت. در ادامه تصاویر و توضیحات مختصری از انواع راه پله قابل مشاهده است.
در این فرم از راه پله ها، رمپ بر روی تیرهای موجود در تراز طبقات قرار می گیرد. در واقع بار راه پله به تیرهای بالا و پایین رمپ منتقل می شود.
راه پله یک رمپ
در این فرم از راه پله ها، رایج است که رمپ بر روی تیرهای موجود در تراز طبقات و نیز یک تیر میان طبقه قرار گیرد. در واقع بار راه پله به سه تکیه گاه رمپ منتقل می شود.
راه پله دو رمپ
در مورد راه پله های سه رمپ و چهار رمپ نیاز به توضیح بیشتری وجود دارد. انتخاب تکیه گاه در این فرم از راه پله ها تاثیر بسیاری در بارگذاری خواهد داشت.
برخی از طراحان از دستک های کنسولی برای تکیه گاه رمپ ها استفاده می کنند؛
برخی نیز از دیوارک های بتنی برای اجرای راه پله استفاده می کنند. نحوه محاسبه بار در هر یک از روش های اجرا در بخش بعدی بیان خواهد شد.
راه پله سه رمپ
راه پله چهار رمپ
در ادامه قصد داریم بار هریک از انواع راه پله را به تفکیک محاسبه نماییم. توجه داشته باشید که بارهای موجود شامل بار مرده و بار زنده خواهند بود. بارهای مرده مطابق با دیتیل های موجود محاسبه می شوند. در خصوص بار زنده نیز مبحث ششم از مقررات ملی ساختمان در قالب جدول6-5-1 مقادیر را مشخص کرده است. بخشی از این جدول را در تصویر زیر مشاهده می کنید.
حداقل بار زنده کف راه پله مطابق مبحث 6
تذکرمهم. همانطور که در جدول فوق مشاهده می شود بار گسترده راه پله و راه های منتهی به درب خروجی برابر با 5 کیلونیوتن بر متر مربع می باشد. توجه داشته باشید که اجازه کاهش در بار زنده یکنواخت راه پله را نخواهیم داشت. زیرا این بار جزء بارهای زنده سنگین دسته بندی می شود.
مطابق پلان زیر یک راه پله یک رمپ دو طبقه را به هم متصل می کند. نحوه محاسبه بار مرده و زنده به شرح زیر می باشد.
محاسبه بار زنده راه پله یک رمپ
برای تعیین بار مرده باید به جزئیات اجرایی راه پله توجه نمود. ممکن است این جزئیات در پروژه های مختلف متفاوت باشد، لذا توجه به نقشه های معماری قبل از بارگذاری راه پله ضروری خواهد بود. در ادامه بار مرده یکی از دیتایل های رایج برای راه پله را محاسبه می کنیم:
یکی از دیتایل های رایج راه پله
محاسبه بار مرده یکی از دیتایل های رایج راه پله
تذکر1. توجه داشته باشید که ضریب 1.17 برای اعمال شیب راه پله می باشد؛ یعنی با تقسیم بار همراستا با امتداد شیب رمپ پله ، بر cosα ، عملا تصویر افقی بار بدست می آید.
تذکر2. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ﮐﻪ در ﺟﻬﺖ اﻃﻤﯿﻨﺎن از ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ وزن ﭘﺎﮔﺮدﻫﺎ، بصورت جداگانه، ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﺮای وزن ﭘﺎﮔﺮد، از وزن ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه در ﺑﺎﻻ در ﺟﻬﺖ اﻓﺰاﯾﺶ ﺿﺮﯾﺐ اﻃﻤﯿﻨﺎن ﻃﺮاﺣﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﺧﻮاﻫﯿﻢ ﮐﺮد.
به این ترتیب مقدار بار مرده و زنده ناشی از یک راه پله یک رمپ محاسبه می شود. حال بایست این بار بین تکیه گاه های راه پله توزیع شود.
برای بارگذاری راه پله های با یک رمپ، بارها را بین دو تکیه گاه تقسیم می کنیم. این تکیه گاه ها عمدتاً تیرهای موجود در تراز طبقات خواهند بود. در نتیجه سهم هر تیر از بارهای راه پله نصف مقادیر محاسبه شده خواهد بود. یعنی در مثال فوق هر تیر 26.1KN بار زنده و حدود 43KN بار مرده دریافت خواهد کرد.
پرسش. این بارها بایست به چه شکل به تیر اعمال شود؟
در سازه های فولادی بهتر است، بار پله ، بصورت متمرکز در محل اتصال شمشیری به تیر ها، اعمال شود. اعمال بار پله بصورت متمرکز، دقیق تر و به واقعیت سازه نزدیک تر است ولی اعمال بار بصورت گسترده ساده تر و سریع تر است و از طرفی در نتایج نهایی نیز تغییر خاصی بوجود نمی آید. لذا مهندسین معمولا از روش بار گسترده در بارگذاری راه پله استفاده می شود. اما در اینجا، واحد تمامی اعدادی که در بخش قبل محاسبه کردیم، کیلونیوتن می باشد. پس باید تغییراتی در نتایج داده شود. برای تبدیل بار نقطه ای به گسترده خطی باید آن را بر طول تیر تقسیم کنیم.
در مثال قبل طول تیر برابر با عرض راه پله و مساوی با1.2m می باشد. لذا بار گسترده زنده و مرده وارد بر تکیه گاه به ترتیب 26.1/1.2=21.75KN/m و 43/1.2=35.8KN/m خواهد بود. در بخش بعدی نحوه اعمال این بارها، در نرم افزار ETABS را، بررسی خواهیم کرد.
محاسبه بار زنده و مرده راه پله دو رمپ
مطابق پلان زیر یک راه پله دو رمپ، دو طبقه را به هم متصل می کند. روند محاسبه بار مرده و زنده مطابق با حالت قبل(راه پله یک رمپ) می باشد.
در این حالت بارها میان سه تکیه گاه توزیع می شوند. این تکیه گاه ها شامل دو تیر در تراز طبقه و یک تیر میان طبقه خواهد بود. توجه داشته باشید که تیر میان طبقه دوبار از بار راه پله سهم می گیرد. می توان چنین استنباط کرد که بار راه پله میان چهار تکیه گاه تقسیم می شود و سهم تیر میان طبقه دو سهم از چهار سهم بار خواهد بود. تصویر زیر گویای این مساله می باشد:
توزیع بار بین تکیه گاه های راه پله دو رمپ
نحوه توزیع بار میان تکیه گاه های راه پله
به همین ترتیب بار مرده نیز در راه پله دو رمپه میان تکیه گاه ها توزیع می شود.
در دو حالت قبل سطح اشغال باکس راه پله با سطح اشغال پله ها تقریباً برابر بود. اما در راه پله های سه رمپ و چهار رمپ، چشم راه پله ابعاد به نسبت بزرگی دارد. به همین دلیل باید در محاسبات بار مرده و زنده این سطح را حذف کنیم.
محاسبات بار زنده و مرده راه پله سه رمپ
مجدداً می بایست بارهای محاسبه شده را میان تکیه گاه ها توزیع نمود. اما اینکه تکیه گاه ها کدام اند؟ بستگی به فرم اجرایی راه پله دارد. عمدتاً در اجرای راه پله های سه رمپ و چهار رمپ دو فرم اجرایی زیر رایج است.
الف. استفاده از دستک کنسولی برای نشیمن رمپ راه پله مانند تصویر زیر که بار میان چهار تکیه گاه توزیع خواهد شد. این چهار تکیه گاه عبارتند از؛ دو دستک کنسولی و دو تیر در تراز طبقه. نحوه محاسبه سهم هر تکیه گاه عیناً مطابق با راه پله دو رمپه می باشد.
دستک کنسولی برای نشیمن رمپ راه پله
ب. استفاده از دیوارک بتنی برای نشیمن راه پله مانند تصویر زیر که این دفعه توزیع بار، اندکی متفاوت خواهد بود. در این حالت بار راه پله ابتدا به دیوارک بتنی منتقل می شود. سپس بار از طریق دیوارک به تیر زیرین دیوارک انتقال می یابد. توجه داشته باشید که در این حالت می بایست بار مرده ناشی از دیوارک را نیز در محاسبات وارد کرد.
دیوارک بتنی برای نشیمن راه پله
پرسش1. معمولا در راه پله 3 رمپه، طول رمپ دوم کمتر است. بنابراین در مورد محاسبه سهم هر تکیه گاه، به روش گفته شده ممکن است خطا داشته باشیم. چاره کار چیست؟
یک راه حل پرکاربرد این است که محاسبات بر اساس کل سطح اشغال باکس راه پله انجام شود. یعنی چشم راه پله را در محاسبات کم نکنیم. با این کار عملاً مقدار بار محافظه کارانه محاسبه خواهد شد. در عوض خیالمان راحت است که هیچ تکیه گاهی برای بار کمتر از واقعیت طرح نشده است. اما راه حل دوم به صورت زیر می باشد:
سهم اجزا از بار در راه پله سه رمپ
در روش دوم با محاسبه دقیق مساحت هر بخش، بار را به تکیه گاه مربوطه اعمال می کنیم. اما توصیه می شود از همان روش محافظه کارانه اول برای بارگذاری راه پله استفاده شود. چرا که هم سرعت محاسبات افزایش می یابد و هم به نفع اطمینان خواهد بود.
پرسش2. آیا در روش دستک کنسولی ، الزامی به مدلسازی دستک در نرم افزار وجود دارد؟
اساساً بایست مدل نرم افزاری بیانگر واقعیت سازه باشد. بنابراین دستک کنسولی را در نرم افزار مدلسازی می کنیم. خصوصاً اینکه وجود دستک در واقعیت لنگرهای نسبتاً بزرگی را به ستون متصل انتقال خواهد داد. همچنین اعضای کنسولی مطابق استاندارد 2800 زلزله باید تحت نیروی قائم زلزله نیز کنترل شوند. شما می توانید مطالب مرتبط با زلزله قائم و نحوه کنترل آن را در مقاله” بررسی فلسفه اعمال زلزله قائم در سازه ها و گام بندی تنظیمات نرم افزاری ” مطالعه کنید.
پرسش3. استفاده از کدامیک از دو روش فوق (روش دستک کنسولی و یا روش دیوارک بتنی) مناسب تر است؟
در بررسی فرم های مختلف اجرای راه پله به نظر می رسد استفاده از دیوارک بتنی ایمنی بیشتری را به همراه دارد. منظور از ایمنی تنها عبور و مرور ساکنین نیست. بحث بسیار مهمی که در خصوص راه پله ها مطرح است امکان به وجود آمدن ستون کوتاه می باشد. مطالب جالب توجهی در این خصوص در مقاله” بررسی مفهومی علل ایجاد پدیده ستون کوتاه و راهکارهای جلوگیری از آن” مطرح شده است. استفاده از دیوارک بتنی باعث می شود که رمپ های راه پله به سیستم باربر لرزه ای متصل نشوند و به این صورت امکان وقوع پدیده ستون کوتاه منتفی شود. اما سختی اجرای دیوارک، هزینه اجرایی و بحث معماری از نقاط ضعف این روش می باشد.
به عنوان جمع بندی می توان چنین گفت که روش دیوارک بتنی از جنبه ایمنی سازه و ساکنین بهتر است. اما اگر طرح و اجرای دستک های کنسولی نیز با دقت انجام شود قطعاً این روش نیز ایمنی کافی را به همراه خواهد داشت.
نحوه توزیع بارگذاری بین تکیه گاه های راه پله سه طرفه و چهار طرفه
تعداد تکیه گاه ها در این حالت به محل قرار گیری دیوارک ها بستگی دارد. به طور مثال در پلان زیر چهار تیر به عنوان تکیه گاه عمل خواهد کرد. دو تیر به واسطه قرار گیری دیوارک روی آن ها و دو تیر تراز طبقه نیز به صورت بدیهی از بار راه پله سهم می برند.
تاثیر محل قرارگیری دیوارک بتنی در توزیع بار راه پله
اما در پلان زیر سه تکیه گاه خواهیم داشت. چرا که هر دو دیوارک بر روی یک تیر اجرا شده اند.
تاثیر محل قرارگیری دیوارک بتنی در بارگذاری راه پله
بیان یک مسئله. فرض کنید از دیوارک بتنی برای اجرای راه پله استفاده کرده ایم. در این حالت باری که دیوارک به تیر زیرین خود منتقل می کند در تمام طول تیر وارد نخواهد شد. در واقع ما با یک توزیع غیر یکنواخت بار در تیر مواجه هستیم. تصویر زیر شما را بیشتر با این مسئله آشنا می کند.
توزیع غیر یکنواخت بار در تیر
مشاهده می کنید که کل بار وارده به دیوارک بتنی تنها در یک بخش تیر اعمال خواهد شد. به عبارت دیگر سایر بخش های تیر سهمی از بارگذاری راه پله نخواهند داشت.
چند تذکر جدی:
در نهایت و به عنوان یک جمع بندی می توان فرمول زیر را برای محاسبه مقدار بار گسترده خطی هر تکیه گاه ارائه نمود:
در ﻣﻮرد ﻣﺪﻟﺴﺎزی و ﻃﺮاﺣﯽ راه ﭘﻠﻪ ﻫﺎ در etabs ، روش ﻫﺎی ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ وﺟﻮد دارد:
ﯾﮏ روش، انجام ﻣحاسبات بارگذاری آن ﺑﻪ ﺻﻮرت دﺳﺘﯽ در ﺧﺎرج از ﻧﺮم اﻓﺰار اﺳﺖ. در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ در ﻧﺮم اﻓﺰار واﮐﻨﺶ ﻫﺎی ﻧﺎﺷﯽ از ﺗﯿﺮﻫﺎی راه ﭘﻠﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺎر ﻧﻘﻄﻪ ای و یا گسترده ﺑﻪ ﺗﯿﺮﻫﺎ و ﺳﺘﻮن ﻫﺎی ﮐﻨﺎری راه ﭘﻠﻪ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد. رویکردی که ما نیز در این یادداشت از آن پیروی کرده و در ادامه توضیح خواهیم داد.
در روش دوم، راه ﭘﻠﻪ ﻧﯿﺰ، همانند سایز اجزای سازه، دﻗﯿﻘﺎ در ﻫﻤﺎن ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ در اﺟﺮا وﺟﻮد دارد ﻣﺪل و ﺑﺎرﮔﺬاری و در ﻧﻬﺎﯾﺖ آﻧﺎﻟﯿﺰ ﻣﯽ ﺷﻮد. ﻣﺪﻟﺴﺎزی و بارگذاری راه پله ﺑﺎ اﯾﻦ روش بسیار روش وﻗﺖ ﮔﯿﺮ اﺳﺖ.
روش ﺳﻮم، ﻣﺪﻟﺴﺎزی راه ﭘﻠﻪ ﻣﻌﺎدل ﺷﺪه، ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺼﻮﯾﺮ ﺗﯿﺮﻫﺎی آن در ﭘﻼن ﻃﺒﻘﻪ اﺳﺖ. ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﺟﺎی آﻧﮑﻪ رﻣﭗ راه ﭘﻠﻪ در ﻣﺤﻞ واﻗﻌﯽ ﺧﻮد ﺑﯿﻦ دو ﻃﺒﻘﻪ ﻣﺘﻮاﻟﯽ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﺷﻮد ﺗﺼﻮﯾﺮ آن روی ﺳﻘﻒ ﻃﺒﻘﺎت ، ﺗﺮﺳﯿﻢ و ﺑﺎرﮔﺬاری راه پله انجام ﻣﯽ ﺷﻮد. در اﯾﻦ روش ﻫﺪف ﺻﺮﻓﺎ ﺑﺎرﮔﺬاری ﻗﺴﻤﺖ راه ﭘﻠﻪ روی ﺳﺘﻮن ﻫﺎی اﻃﺮاف راه ﭘﻠﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻟﺬا ﺑﺮای واﻗﻌﯽ ﺗﺮ ﺷﺪن ﻣﺪل ، ﻣﻘﻄﻌﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﯿﺮﻫﺎ اﺧﺘﺼﺎص ﻧﺨﻮاﻫﯿﻢ داد و ﻃﺮاﺣﯽ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ راه ﭘﻠﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت دﺳﺘﯽ در ﺧﺎرج از ﻧﺮم اﻓﺰار اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﺷﻮد. (روش ﺗﺮﺳﯿﻤﯽ)
پرسش.با توجه به عدم مدلسازی اجزا و کف پله در روش اول در نرم افزار، اگر سازه در پهنه با خطر خیلی زیاد باشد، نیروی زلزله قائم را چگونه به راه پله اعمال کنیم؟
برای سازه های در منطقه با خطر نسبی خیلی زیاد، جهت اعمال نیروی قائم زلزله به کل سازه، پارامتر SDS را تغییر می دهیم و به این ترتیب، خود نرم افزار Etabs ، ضریب بار مرده را در ترکیبات بار افزایش می دهد و هرجا که بار مرده داشته باشیم آن را با ضریب 1.41 در محاسبات می آورد. و اینگونه، نیازی به اعمال این نیرو به کف راه پله و بالطبع مدلسازی آنها نمی باشد.
بنابراین مدلسازی به روش اول، علی رقم ساده و سریع بودن، خطای چندانی نسبت به روش مدلسازی دقیق، در محاسبات ما ایجاد نخواهد کرد.
پس از انجام محاسبات بارگذاری راه پله در بخش قبل، حال نوبت به اعمال این محاسبات بارگذاری در etabs رسیده است؛ که در زیر بصورت گام به گام به آن پرداخته می شود.
گام1. بایست اثر راه پله در مدل نرم افزاری به شکل مناسبی اعمال شود. پیش تر گفته شد که عمدتاً مهندسین طراح رمپ های راه پله را مدلسازی نمی کنند. ما نیز در این مقاله رمپ های راه پله را ترسیم نخواهیم کرد و صرفاً بارگذاری آن را اعمال می کنیم. برای ترسیم باکس راه پله دو روش وجود دارد:
ترسیم باکس راه پله
نکته حائز اهمیت آن است که تفاوتی میان نتایج دو روش فوق وجود ندارد.
گام2. در این مرحله بایست بارهایی را که قبلاً محاسبه کرده ایم به تکیه گاه های مربوطه اعمال نماییم. برای این کار کافیست تکیه گاه را انتخاب کنیم. این تکیه گاه می تواند تیر طبقه، تیر میان طبقه و یا دستک کنسولی باشد. سپس مطابق تصویر زیر بارگذاری اعمال می شود.
بار گذاری تکیه گاه های راه پله
برای کنترل درست بودن بارهای اعمالی مطابق شکل زیر عمل می کنیم. با این کار، نرم افزار، مقدار باری که در هر قسمت وارد شده است را نمایش خواهد داد.
تنظیمات نمایش بارها
کنترل درست بودن بارهای اعمالی به راه پله
گفته شد که در برخی از موارد لازم است تنها یک بخش تیر بارگذاری شود. مثلاً در شرایطی که رمپ های راه پله بر روی دیوارک بتنی قرار گرفته باشند. در این صورت عملیات بارگذاری در نرم افزار به شرح زیر خواهد بود:
قدم اول. تیری که بایست به صورت غیر یکنواخت بارگذاری شود را انتخاب می کنیم.
قدم دوم. طول تیر را بر طول دیوارک بتنی تقسیم می کنیم. سپس عدد به دست آمده را در کادر نشان داده شده وارد می کنیم. فرض کنید طول تیر 4.9 متر و طول دیوارک نیز 1.2 متر باشد. بنابراین :
تقسیم تیر برای اعمال بار گسترده غیر یکنواخت
با این کار عملاً تیر به قطعاتی تقسیم می شود که هرکدام طولی برابر با 1.2 متر خواهند داشت.
در قدم بعدی به راحتی، مطابق مطالب گفته شده بارگذاری راه پله را انجام می دهیم.
تذکر جدی. پس از پایان بارگذاری حتماً باید قطعات تیر انتخاب و به صورت زیر یکپارچه شوند.
یکپارچه کردن تیر
نحوه ی اعمال بار، در حالتی که از دستک کنسولی برای نشیمن رمپ راه پله استفاده می شود، تفاوتی با سایر حالت ها ندارد. در این حالت صرفاً بایست دستک ها مطابق شکل زیر ترسیم شوند و مطابق با گام بندی گفته شده، بارگذاری انجام شود.
مدلسازی دستک کنسولی برای نشیمن رمپ راه پله
بحث بارگذاری راه پله همواره برای طراحان به ویژه مهندسین تازه کار با دشواری هایی همراه بوده است. در این مقاله تمامی نکات حائز اهمیت در بارگذاری با زبان ساده و مثال محور مطرح شده است. شما مهندس عزیز، با مطالعه این مقاله، دید اجرایی مناسبی در خصوص انواع راه پله ها و محاسبات بارگذاری متناظر با هر یک کسب می کند. همچنین اصول اعمال بارگذاری در نرم افزار ETABS را نیز فرا می گیرید.
دال ماندگار طراح، مجری و بزرگترین تولید کننده یوبوت