در پروژه های ساختمانی شاهد آن هستیم که پروسه اجرا و طراحی آسانسور تماماً بر عهده شرکت های مجری آسانسور قرار می گیرد. این موارد شامل اجرای اسکلت فلزی ( شاسی ) آسانسور، تجهیزات مکانیکی و الکتریکی آن می باشد. شرکت های با نام و نشان، عمدتاً این کار را به صورت اصولی و بر مبنای محاسبات از پیش آماده، انجام می دهند. به همین دلیل مهندسین محاسب و ناظر اغلب نیازی به طراحی و کنترل کار شرکت های مجری آسانسور احساس نمی کنند. اما وظیفه دستگاه نظارت و مهندسین محاسب به عنوان اشخاص پاسخگو ایجاب می کند که بر روند طراحی و اجرای آسانسور ها نیز کنترل و نظارت لازم را داشته باشند. چرا که از نظر حقوقی در صورت بروز هرگونه حادثه ای مسئولیت بر عهده این افراد خواهد بود. در این خصوص مبحث 15 مقررات ملی ساختمان ضوابط کلی اجرایی و نکات لازم را ارائه نموده است. استاندارد 2800 نیز ضوابط طراحی لرزه ای آسانسور را به عنوان یک عضو غیر سازه ای بیان کرده است. و برای آن نیروی زلزله در نظر گرفته است.
در این مقاله قصد داریم پس از بیان نحوه ی اجرای صحیح اسکلت فلزی (شاسی) آسانسور؛ نحوه بار گذاری و محاسبات مقاطع آن را، بر اساس ضوابط استاندارد 2800 در نرم افزار ETABS بررسی نماییم. موضوعی که تابحال در کمتر جایی دیده اید…
پس از مطالعه این مقاله شما قادر خواهید بود پاسخ پرسش های زیر را به دست آورید:
پیش از ورود به بحث اصلی بهتر است اطلاعات خود را در مورد آسانسورها کمی بیشتر نماییم. تصویر زیر ما را با بخش های مختلف یک آسانسور کابلی آشنا می کند.
بخش های مختلف آسانسور کابلی
آسانسور از کابینی که به یک سیستم بالابر متصل شده و کابلی که به یک جعبه اتصال دارد، تشکیل شده است. امروزه دو نوع آسانسور کاربرد بیشتری دارند: آسانسورهای هیدرولیک و آسانسورهای کابلی.
در سیستم هیدرولیک با نیروی کم پمپ، قدرت زیادی ایجاد می شود و این از نکات مثبت سیستم هیدرولیک می باشد. اما اگر آسانسور بخواهد طبقات زیادی را بالا برود به پیستون بلندی نیازی خواهد داشت. به طوریکه اگر از این سیستم برای یک ساختمان 10 طبقه استفاده شود نیاز به حفر چاهی به عمق 9 طبقه خواهد بود. توجه داشته باشید که برای ساختمان های تا سه طبقه استفاده از این نوع آسانسور مناسب به نظر می رسد.
آسانسورهای کابلی با حل کردن مشکل پیستون های عمیق در بازار فعلی کاربرد بیشتری دارند. تصویر فوق نیز نشان دهنده یک آسانسور کابلی می باشد. همان طور که مشاهده می کنید، در آسانسورهای کابلی، کابین توسط یک سری کابل فولادی به یک وزنه تعادل متصل است.
وزن وزنه تعادل معادل ۴۰% ظرفیت کامل آسانسور است. یعنی هنگامی که آسانسور به ۴۰% ظرفیت کامل خود رسید، آسانسور و وزنه به یک حالت تعادل می رسند. هدف از این تعادل ذخیره انرژی است. زیرا با بار یکسان در هر دو طرف کابل، نیروی کمتری برای حرکت دادن آسانسور نیاز خواهد بود.
ویدئوی زیر مطالب گفته شده در بالا، در مورد عملکرد آسانسور را بصورت کامل بیان می کند که بد نیست ببینید:
تا به این جای کار با اجزای مختلف آسانسور آشنا شدیم. این اجزا نیرو هایی ایجاد می کنند که می بایست توسط اسکلت فلزی آسانسور که از این به بعد آن را شاسی آسانسور می گوییم به فونداسیون منتقل گردد.
در آسانسورهای معمولی از چهار عدد نبشی به عنوان شاسی آسانسور استفاده می شود. این نبشی ها به وسیله تسمه یا ناودانی به یکدیگر متصل می شوند که در تصویر زیر نیز قابل مشاهده هستند.
شاسی آسانسور
در عمل، برای مهارجانبی شاسی آسانسور، آن را به وسیله ورق های فولادی به سازه متصل می کنند.
در تصویر زیر نحوه اتصال را مشاهده می کنید.
مهار جانبی شاسی آسانسور
متوجه شدیم که نیروی اجزای آسانسور به وسیله شاسی آن تحمل می شود.
حالا برای اینکه بتوانیم شاسی را طراحی کنیم ابتدا باید بارگذاری مربوطه مشخص شود.
بار ناشی از آسانسور شامل دو نوع بار مرده و زنده است. مقدار هر یک از این دو نوع بار بسته به آسانسور انتخابی تعیین می شوند.
مطابق جدول 6-5-1 از مبحث ششم مقررات ملی ساختمان، حداقل بار زنده گسترده یکنواخت و زنده متمرکز آسانسور به شرح زیر است.
12-11
اتاق آسانسور
3.6
(بر روی سطحی برابر با 50*50 میلی متر وارد شود.)
بار مرده آسانسور توسط مشخصات فنی شرکت سازنده مشخص می شود. می توان به صورت عمومی برای ساختمان های مسکونی با ارتفاع متوسط آن را بین 800 تا 1000 کیلوگرم در نظر گرفت.
برای دستیابی به وزن دقیق تر آسانسور می توانید به جدول 1 از پیوست 2 مبحث پانزدهم مقررات ملی ساختمان مراجعه نمایید.
تذکر مهم. به علت حرکت آسانسور در راستای عمودی محل اثر بار، پیوسته در حال تغییر است. توقف های مکرر در طبقات و شروع به حرکت مجدد آسانسور بارهای اضافی را به شاسی منتقل می کند.
به عبارت دیگر بار گذاری آسانسور ماهیت دینامیکی دارد و باید برای لحاظ نمودن اثر ضربه، نیروهای وارده را، با ضریبی تشدید نماییم.
در واقع با ضرب نیروها در ضریب تشدید، اثرات ناشی از ضربه در حد متعارف منظور خواهد شد.
بند زیر از مبحث ششم مقررات ملی ساختمان به همین موضوع اشاره دارد.
روال معمول در محاسبه بارهای آسانسور به این گونه است که حداقل بار آسانسور برابر 1.5 تن در نظر گرفته می شود. توجه داشته باشید که این مقدار با اعمال ضریب ضربه 2 ، برابر با 3 تن خواهد بود.
در ادامه یک مثال را بررسی می کنیم.
مثال1. بخشی از پلان یک ساختمان در تصویر زیر مشاهده می شود. مطابق با ابعاد نشان داده شده در تصویر، بارهای زنده و مرده آسانسور را به تفکیک محاسبه نمایید.
پرسش. آیا بار آسانسور، صرفا از طریق شاسی آن به پی منتقل می شود و نیازی به اعمال آن به سازه ی اصلی وجود ندارد؟
در این مورد دو دیدگاه بین مهندسین وجود دارد.
دیدگاه اول. برخی از مهندسین معتقد هستند که آسانسور کاملاً جدا از سازه اصلی عمل می کند. و هیچ باری از آسانسور به سازه منتقل نمی شود. در واقع تمام بار آسانسور توسط شاسی آن تحمل می شود.
در این حالت صرفاً نبشی های چهار طرف آسانسور طراحی می شوند و از مدلسازی اثر آسانسور بر سازه ی اصلی در نرم افزار ETABS صرف نظر می شود. همچنین چاه آسانسور نیز به صورت جداگانه توسط محاسب طراحی می گردد.
دیدگاه دوم. برخی دیگر از مهندسین به دلیل وجود اتصال بین سازه اصلی و شاسی آسانسور، اثر بار آسانسور را بر سازه اعمال می کنند.
دیدگاه دوم علاوه بر اینکه استدلال معقولی است در جهت اطمینان نیز می باشد.(چرا؟)
همچنین از سوی دفاتر کنترل ساختمان سازمان نظام مهندسی، تاکید، بر اعمال بار آسانسور به تکیه گاه های مربوطه می باشد. و در بسیاری از موارد اگر بار آسانسور به سازه اعمال نشود، محاسبات پذیرفته نخواهد شد.
ما نیز مطابق با دیدگاه دوم در ادامه نحوه اعمال بار آسانسور به سازه را در نرم افزار بررسی می کنیم.
نکته ی مهم درهنگام اعمال بار آسانسور به سازه، همانند ” بارگذاری راه پله “، تعیین تکیه گاه های آسانسور روی سازه است؛ که باید به دقت در تراز طبقات تعیین شوند. برای این منظور مراحل زیر را طی می کنیم :
گام اول – بسته به اینکه شاسی آسانسور به تیر متصل است یا به ستون، وزن کل آسانسور را به تیرها یا ستون های طبقه آخر وارد می کنیم. برای این کار، joint های مربوطه را مطابق شکل زیر انتخاب می کنیم.
انتخاب گره های انتقال بار آسانسور
گام دوم – بارهای مرده و زنده ای که در مثال1 بدست آورده ایم را بین چهار joint انتخاب شده تقسیم می کنیم و به شکل زیر به سازه اعمال می نماییم.
Live Load:10.08KN/4=2.52KN
Dead Load:20KN/4=5KN
اختصاص بار به گره ها در ایتبس
اعمال بار مرده و زنده آسانسور در ایتبس
بار ناشی از وزن آسانسور باید از طریق نبشی های اطراف باکس به زمین منتقل شود. بسته به اینکه در سازه اصلی، فونداسیون، گسترده یا نواری باشد، اجرای فونداسیون چاهک آسانسور متفاوت خواهد بود. در این خصوص می توانید توضیحات مقاله ” ضوابط طراحی و آرماتور گذاری پی با رویکرد اجرایی” را مطالعه نمایید.
در ادامه چند تصویر از اجرای فونداسیون چاهک آسانسور و نقشه آرماتورگذاری آن را مشاهده می کنید. در هنگام بتن ریزی فونداسیون چاهک آسانسور می بایست در چهار گوشه آن ورق هایی قرار داده شوند. این ورق ها نقش کف ستون(Base Plate) را ایفا خواهند کرد.
نقشه آرماتورگذاری چاهک آسانسور
چاهک آسانسور قبل و بعد از بتن ریزی
کیفیت آهن کشی رابطه مستقیمی با کاهش لرزش ها دارد، لذا دقت در اجرای جزئیات بسیار مهم خواهد بود.
با توجه به وظیفه ای که شاسی آسانسور دارد، باید در اجرای آهن کشی، به اتصالات و جوش ها بسیار دقت داشت.
اتصال دو نبشی در طول، باید با ورق انجام شود و از اتصال لب به لب نبشی ها خودداری نمود. علت این کار، ماهیت دینامیکی بار آسانسور است.
در تصویر زیر این موضوع قابل مشاهده است.
اتصال دو نبشی با ورق در اجرای شاسی آسانسور
با توجه به اینکه اغلبِ جوش ها به صورت قائم اجرا می شوند؛ مهارت تیم جوشکار و الکترود انتخابی بسیار مهم می باشند.
الکترودهای ضخیم برای جوشکاری در وضعیت قائم مناسب نیستند، زیرا کنترل حوضچه جوش حجیم در این وضعیت جوشکاری مشکل است.
حداکثر قطر الکترود قابل استفاده در این وضعیت4.5 میلی متر پیشنهاد می شود. عموماً جوشکاران الکترود بزرگ تر را به علت اینکه می توانند جوش را با سرعت بیشتری و با تعداد دفعات تعویض کمتری انجام دهند ترجیح می دهند. به بیان دیگر علاقه مند هستند حتی الامکان بزرگترین اندازه الکترود را استفاده نمایند. اما بایست توجه داشت که نباید از الکترودی که اندازه آن بزرگتر از ضخامت قطعه است استفاده نمود.
به عنوان یک پیشنهاد کلی الکترود E6013 با سایز 4 میلی متر و کمتر برای انجام جوش های شاسی آسانسور مناسب می باشد.
در بالای شاسی آسانسور یک دال بتنی اجرا می شود تا موتور آسانسور روی آن قرار گیرد.
هدف از این کار اتصال موتور به دال بتنی برای جلوگیری از حرکت آن است. همچنین دال بتنی ارتعاشات و صدای موتور را تا حد بسیار زیادی کاهش می دهد.
فرض کنید اگر موتور آسانسور مستقیماً روی شاسی سوار شود چه لرزش و آلوگی صوتی را ایجاد خواهد کرد.
تصویر زیر سقف چاه آسانسور را پس از بتن ریزی نشان می دهد:
دال بتنی نشیمن موتور آسانسور
سایر نکاتی که می بایست در خصوص آسانسور به آن توجه داشت:
قلاب در اتاقک آسانسور
حال که با عملکرد آسانسور، اصول اجرایی و نحوه اعمال بار آن به سازه در ETABS آشنا شدیم، می توان به سراغ محاسبات و مدلسازی شاسی آسانسور رفت.
برای این کار می توان از نرم افزارهای SAP2000 یا ETABS استفاده نمود.
در ابتدا بندهای آیین نامه ای مرتبط را بررسی می نماییم.
مطابق بند فوق از استاندارد 2800، شاسی آسانسور به عنوان سازه غیر ساختمانی متکی به سازه های دیگر تلقی می شود.
در خصوص ضوابط تحلیل و طراحی چنین سازه هایی نظر استاندارد 2800 به قرار زیر است:بدیهی است که وزن ناشی از آسانسور بسیار کمتر از 25 درصد وزن کل سازه است. لذا می بایست ضوابط فصل چهارم استاندارد 2800 مبنای طراحی قرار گیرد.
نکته: با جمع بندی بندهای 5-1 و 5-4 از استاندارد 2800 به این نتیجه می رسیم که آسانسور یک عضو غیر سازه ای می باشد.
محدوده کاربرد ضوابط فصل چهارم در بند 4-1-2 از استاندارد 2800 ذکر شده است.
در ادامه بخشی از این بند را بررسی می کنیم، متن کامل بند را از آیین نامه مطالعه بفرمایید.مطابق بند فوق برای ساختمان های مسکونی(اهمیت متوسط) با تعداد طبقات هشت و بیشتر نیاز به طراحی اجزای غیر سازه ای می باشد.
برای انجام طراحی، به مدلسازی نرم افزاری یا محاسبات دستی نیاز است.
در ادامه به دلیل سرعت و دقت بیشتر، روند تحلیل و طراحی شاسی آسانسور با نرم افزار ETABS شرح داده خواهد شد.
فرض می کنیم که ساختمانی 8 طبقه داریم؛ با توجه به مثال1 مدل سازی به صورت زیر انجام می گیرد:
فراخوانی مقاطع برای طراحی آسانسور
محل نشیمن موتور آسانسور
اعمال تکیه گاه های مفصلی در تراز طبقات به منظور مدلسازی مهار آسانسور
بارهای موجود شامل زنده، مرده و زلزله هستند که بایستی به صورت مناسبی به سازه اعمال گردند.
بند زیر از استاندارد 2800 ضوابط اعمال نیروی جانبی زلزله را بیان می کند. تقریباً تمامی پارامترهای موجود در رابطه 4-1 را به دست آوردیم.
مطابق فرضیات اولیه، ساختمان 8 طبقه می باشد و محل مرکز جرم جزء غیرسازه ای اندکی بالاتر از تراز بام قرار دارد. اما با توجه به بند فوق لازم نیست مقدار Z بیشتر از H درنظر گرفته شود.
در نتیجه Z=H=25.6m.
با توجه به اینکه آسانسور مشمول هیچ یک از موارد الف تا پ نمی باشد، لذا مقدار ضریب اهمیت جز برابر یک خواهد بود.
درنتیجه نیروی جانبی زلزله در حد مقاومت برابر است با:
مطابق شکل زیر در جهت های X و Y ضریب 0.396 را به عنوان ضریب زلزله در نرم افزار تعریف می کنیم.
اعمال ضریب زلزله در نرم افزار برای طراحی آسانسور
بارهای مرده و زنده را که از قبل محاسبه شده اند بایست بر روی دال نشیمن موتور آسانسور وارد نمود.
توجه داشته باشید که مطابق مطالب گفته شده باید این دال، از نوع دیافراگم انعطاف پذیر تعریف گردد تا توزیع نیروی جانبی زلزله بر اساس جرم اجزا صورت گیرد.
نحوه تعریف دیافراگم انعطاف پذیر و نکات مربوط به آن، در مقاله” طراحی لرزه ای اجزای دیافراگم” شرح داده شده است.
در نهایت نیز برای اعمال Wp در محاسبات، وزن موثر لرزه ای به صورت زیر تعیین می شود.
اعمال وزن موثر لرزه ای برای طراحی آسانسور
به این ترتیب کلیه نیروهای جانبی و ثقلی به شاسی آسانسور اعمال خواهد شد.
در قدم بعد سازه بایست آنالیز و طراحی گردد. تغییراتی که مطابق استاندارد 2800 بایست در منوی Design نرم افزار اعمال شود به قرار زیر است:
تغییرات در منوی Design برای طراحی آسانسور
از آنجایی که موضوع این مقاله صحت سنجی مقاطع پیشنهادی شرکت های مجری آسانسور می باشد، عمدتاً در آنالیز و طراحی اولیه نتیجه مشخص خواهد شد.
در ادامه خروجی های نرم افزاری را مشاهده می کنید. مطابق تصویر مقاطع انتخابی کفایت لازم را دارند.
خروجی های نرم افزاری طراحی آسانسور
شما مهندسین عزیز با مطالعه این مقاله، نسبت به ابعاد مقاطع و فرم صحیح اجرای آسانسور اطلاعات مناسبی را به دست خواهید آورد. هم چنین در این مقاله محاسبات شاسی آسانسور، بر اساس آیین نامه می باشد. به همین دلیل علاوه بر مبحث ششم مقررات ملی ساختمان، فصل چهارم و پنجم از استاندارد 2800 که تا کنون کمتر مورد بحث و نقد قرار گرفته است نیز بیان شده است.
دال ماندگار طراح، مجری و بزرگترین تولید کننده یوبوت