تخریب یک سازه یا بنا به معنای خراب کردن است. بر اساس تعریف مبحث ۱۲ مقررات ملی ساختمان هر اقدامی که مستلزم جدا کردن مصالح از ساختمان به منظور حذف، نوسازی، تعمیر، مرمت و بازسازی تمام یا قسمتی از بنا باشد، تخریب نامیده میشود. در سازه‌های مختلف استحصال مصالح و نوع تخریب متفاوت است.
لذا قبل از تخریب یک سازه و یا بنا بهتر است به پارامترهای مختلفی از جمله بهره‌وری مناسب از مصالح، اثرات زیست محیطی، چهارچوب تولید ملی، ویژگی‌های ساختگاه، امکانات بازیافت مصالح، اقتصادی بودن طرح، عدم امکان تقویت لازم سازه و یا بنا، فضاهای شهری و موقعیت آن، طول عمر مفید آن سازه یا بنا، رعایت کلیه موارد ایمنی (با توجه به قوانین، آیین نامه‌ها، دستورالعمل‌ها و استانداردهای جهانی) و در نهایت بکارگیری تجهیزات و ماشین آلات مناسب، توجه ویژه‌ای صورت گیرد.
در برخی موارد می‌توان تخریب را چیزی شبیه یک شیوه باستان شناسی دانست. آنجا که نیاز به کنکاش بیشتر دارد. به نوعی می‌توان این طور تصور نمود که تاثیر تخریب به روش‌های دستی آثار مخرب روحی کمتری نسبت به تخریب به روش استفاده از مواد منفجره دارد. لذا با پذیرش این موضوع و اینکه ساختمان را می‌توان در برخی موارد به عنوان یک موجود زنده در نظر داشت، وظیفه مهندسین در صدور مجوز، طراحی و اجرای کار را دو چندان سنگین می‌کند. از این رو و نظر به تخصصی بودن روش‌های اجرایی مختلف، بهره مندی از متخصصین و کارشناسان خبره آموزش دیده که می‌توانند در کاهش خسارات و حوادث نقش بسزایی داشته باشند، لازم است.
در اینجا با اشاره به موارد زیر بیشتر به این مهم پرداخته می شود.
دلایل مطالب بالا را در بحث آموزش و اهمیت آن می‌توان با موارد زیر کامل‌تر نمود.
عواملی که می توانند در این راه موثر باشند، شامل موارد زیر هستند.
انتخاب روشی برای تخریب، به شماری از عوامل بستگی دارد. از جمله شرایط پروژه، محدودیت‌های سایت، حساسیت محلی و در دسترس بودن تجهیزات. شیوه‌های تخریب بالا به پایین برای اغلب ساختمانها قابل استفاده هستند، به ویژه برای آن ساختمان‌هایی که در نواحی پر جمعیت شهری قرار گرفته‌اند. سایر شیوه‌های مکانیکی که از خارج یک ساختمان قابل استفاده‌اند، ممکن است برای پروژه‌هایی که فضاهای خالی کافی دارند، مناسب باشند. همچنین در فرآیند تخریب بایستی توجه ویژه‌ای به ساختمان‌های خاص داشت. زیرا روش‌های اجرایی برای تخریب این گونه ساختمانها که نیاز به دقت در مراحل مختلف کاری دارند بسیار متنوع و در عینحال سخت گیرانه است.
انواع ساختمان‌های خاص را به ترتیب اولویت و از جزء به کل به شرح زیر می‌توان طبقه بندی نمود.
دیوار پرده‌ای یا پوشش فلزی سخت که سطح خارجی ساختمان را حفاظت می‌کند؛
قوس‌ها، فریم‌های تکیه گاه سقف، پل‌ها یا سازه‌های حمال عناصر سازه ای
اسلب‌های با مواد ویژه، کف‌های مشبک، کف‌های صاف
ساختمان های با هسته مرکزی بلند یا ساختمان های با گستره ی وسیع
آزمایشگاه‌ها، کارگاه‌های صنعتی و ساختمان‌های آغشته به مواد سمی و مواد مشابه دیگر موزه‌ها، بانک‌ها، مکان‌های مقدس مانند مساجد و کلیساها
ساختمان‌هایی که به عنوان انبار نگهداری نفت یا کالاهای خطرناك، استفاده می‌شوند
آثار تاریخی که نیاز به ترمیم دارند.
عدم رعایت نکات لازم در زمان تخریب، نگرانی اصلی پیمانکار تخریب بوده که می‌تواند منجر بهریزش کنترل نشده، واژگونی، فرو ریختن قسمت‌های تخریب شده بر روی قسمت‌های تخریب نشده و …شود. در تخریب، تنها ریزش برنامه ریزی شده قابل قبول است.
ریزش در نتیجه بارگذاری اضافی بر روی سقف توسط ماشین آلات یا نخاله
باید قبل از اجرای هر گونه عملیات تخریب، بررسی‌های میدانی بعمل آید و سپس موارد زیر انجام پذیرد.
برای تخریب ساختمان گاه نیاز است بخش‌هایی از اعضای سازه‌ای تقویت شوند. این تقویت بدان معنا است که بتوان تجهیزات مناسبی را بر روی ساختمان مستقر کرد و از قسمتی که طراح در طرح پیش بینی نموده است، اجرای تخریب انجام پذیرد. این مقاوم سازی‌ها در صورتی است که توجیه اقتصادی طرح و زمانبندی انجام آن، به تایید کارفرما رسیده باشد.
مطالعه ترك بسیار پیچیده است و درك درست مکانیزم و سپس تفسیر نتایج نیاز به شناخت علم مهندسی، تجربه و قدرت قضاوت مهندسی دارد. ترك‌ها معمولا در نقاطی ایجاد می‌شوند که تنش‌ها از تنش مجاز کششی فراتر روند و ممکن است در اثر عوامل مختلف جدید و یا قدیمی بوجود آمده باشند.
این روش به ویژه برای استفاده در سایت‌های کوچک‌تر با فضای فشرده‌ای که در آن ماشین آلات بزرگ قابلیت مانور ندارند، مفید است. این روش برای حجم کم تخریب و در ساختمان‌های تا دو طبقه مقرون بهصرفه است.
تخریب به شیوه ی فروپاشی عمدی شامل برداشتن سیستماتیک یا تضعیف عناصر کلیدی سازه برای اعمال تخریب به سازه است.
در این روش، ابتدا اجزای متصل به هم سازه جدا می‌شوند. این عمل به بخش باقیمانده سازه امکان می‌دهد با استفاده از تجهیزات کشیدن/هل دادن پایین کشیده شوند. تجهیزاتی مثل جک‌های مکانیکی، جرثقیل، قرقره، بازوهای فشاری و بلوك‌های قدرتی-مکانیکی. ممکن است تخریب به وسیله‌ی کشیدن/هل دادن توسط یک بیل مکانیکی و سیم فولادی سنگین نیز انجام گیرد.
در مورد ساختمان‌های با ارتفاع بیش از ۵ طبقه و بسته به موقعیت پروژه علاوه بر بیل‌های مکانیکی و بولدوزر از گوی فولادی بهره می‌برند. استفاده از روش گوی تخریب کننده، نیازمند یک جرثقیل مجهز بهگوی فولادی است.
در این روش با اضافه نمودن بازوهای هیدرولیکی بلند که بدین منظور طراحی و ساخته شده است سعی میشود علاوه بر کاهش خطرات احتمالی و استفاده از نیروی انسانی خللی در زمان تخریب ایجاد نشود.
در این روش یک یا چند ماشین تخریب شبیه به حفار عادی، مورد استفاده قرار می‌گیرند. بر روی این ماشین یک بازوی هیدرولیکی با یک خردکننده یا چنگک سوار میشود تا کار در هم کوبیدن سازه را انجام دهد. در این روش، وجود فضای کاری مناسب، یک عنصر کلیدی محسوب میشود.
ماشین آلات برش و در هم کوبنده‌ای که به شکلی خاص طراحی شده‌اند و در تخریب اجزای سازه‌ای کوچک‌تر مثل دیوارهای نازك، راه پله‌ها، کف‌ها، جان پناه‌ها، دیوارهای برشی، دیوارهای حائل که دید پشت آن امکان پذیر نیست، مخازن، سیلوها، منابع هوایی، آزمایشگاه‌ها و … مورد استفاده قرار می‌گیرند.
این روش زمانی مفید است که قصد انجام تغییر یا کارهای اضافی در ساختمان را دارید، یعنی شرایطی که دقت از اهمیت زیادی برخوردار بوده و محدود کردن سر و صدا و لرزه، الزامی است.
در این روش با استفاده از تکنیک دریل کردن قطعات بتنی با مته‌های الماسه در فواصل مورد نیاز که بستگی به ضخامت بتن، عیار سیمان مصرفی در بتن، فواصل میلگردها در صورت مسلح بودن، موقعیت قطعه مورد نظر جهت برش، نوع ساخت قطعات بتنی و ابعاد قطعه‌ی مورد برش و …، اقدامات لازم صورت می‌پذیرد.
برش و بلندکردن شامل برش اولیه‌ی سازه به اجزا یا قطعات جدای از هم و سپس بلند کردن قطعات به کمک جرثقیل و انتقال آن بر روی زمین برای تخریب یا انتقال به جایدیگر است.
در سال‌های اخیر به دلیل قرار گرفتن اکثر ساختمان‌های بلند در مناطق پر تراکم شهری و عدم امکان تخریب با استفاده از مواد منفجره و یا گوی‌های مستقر بر روی جرثقیل‌های بزرگ روش برش و پایینآوردن ابداع شد که با کمک جک‌های هیدرولیکی و برای پایین آوردن طبقه به طبقه ساختمان صورت می‌گیرد.
در صورت بکارگیری این روش برای تخریب یک ساختمان، پیمانکار باید تخمین محیطی و خطرات ممکن در مورد اثر انفجار بر روی همسایگان محل انفجار را انجام دهد. شیوه های انفجار از داخل برای پایین آوردن سازه‌های بلند خیلی موثر است. در این شیوه‌ها از مواد منفجره خاصی جهت خراب کردن تکیه گاههای سازه استفاده میشود.
در تخریب این نوع سازه‌ها روش‌های مختلفی وجود دارد و از ابزارهای گوناگونی استفاده میشود. ابزاری مانند دستگاه برش، آهن بر، مته، دستگاه فرز، چکش بادی، سیستم‌های هیدرولیکی، سیستم‌های پنوماتیکی و … که باعث شکستن بخش‌های خاصی از سازه جهت تضعیف آن ناحیه میشود.
مهمترین جنبه تخریب یک سازه بتنی از پیش تنیده هنگام عملیات نقشه برداری رخ می‌دهد. در طولنقشه برداری، پیمانکار واجد شرایط باید تعیین شود تا قطعات پیش تنیده شده بتنی را بشناسد و قادر به جدا کردن آنها با کمترین هزینه و خسارت باشد.
تخریب، همچون سایر شاخه‌های مهندسی در نتیجه عواملی مانند رقابت تجاری، ایمنی و سلامت،استحکام بنا، تکنولوژی‌های نو، فرآیندهای جدید ساخت و مصالح نوین به طور قابل توجهی پیچیده میشود. بدیهی است با پیشرفت علم و تکنولوژی و تاثیر شگرف تجهیزات پیشرفته در آسان سازی ساخت و سازها، به همان نسبت در تخریب ساختمانها نیز می‌توان شاهد عملکرد بسیار مناسب و قابل تحسینی از سوی مشاورین و پیمانکاران بود.